«Минерал ресурслар институти» давлат муассасасининг бир гуруҳ олимлари томонидан Ўзбекистоннинг замонавий стандартлар асосида янгиланган рақамли геологик харитаси яратилди. Бу ҳақда Тоғ-кон саноати ва геология вазирлиги маълум қилди.

Давлат геология қўмитасининг Ер қаърини ўрганиш ва геологик хариталаш бўлими бошлиғи, геология-минералогия фанлари номзоди Нафиса Дулабованинг Gazeta.uz’га маълум қилишича, Ўзбекистоннинг қўшни давлатларнинг (Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Туркманистон) ҳудудларини қамраб олган янгиланган геологик харитаси биринчи марта ГИС технологиялари асосида давлат тилида, ҳудуднинг сунъий йўлдош тасвирлари билан боғланган ва барча геологик даврлардаги тоғ жинс комплексларининг маълумотлар базаси кўрсатилган ҳолда тузилган.

Хаританинг олдинги версияси 1998 йилда 1950-1980 йилларга олинган геологик суратлар ёрдамида яратилганди. Ўтган 20 йил ичида, шунингдек, геологик парадигмалар алмашинуви рўй берган.

«Илгари ер қобиғи блокларининг вертикал ҳаракати натижасида бурмалар камарлари пайдо бўлган жойда тоғ жинсларининг тўпланишини тахмин қилувчи ‘классикʼ ёки ‘фиксистикʼ ёндашув ҳукмронлик қилган. ХХ асрнинг иккинчи ярмида литосфера плиталарининг «мобилистик назарияси ривожланган. У вулқон-плутоник ва қатламли камарларнинг ҳосил бўлиши билан плиталарнинг яқинлашиш жойлари устидаги қитъаларнинг бурмали камарлари тузилиши ва ривожланишини тушунтирган», — дейди Дулабова.

Янги харита тоғ жинсларининг келиб чиқиш жойи ҳақида янги тасаввурлар беради.

«Эндиликда ҳудудимизда жойлашган ва бирга ётган жинслар бир-биридан минглаб километр узоқликда жойлашганини тушундик. Биз буни олдин билмаганмиз. Баъзи жинслар жанубий яримшарда, баъзилари шимолий ярим шарда ҳосил бўлган ва кейин улар учрашган, тектоник коллаж шаклланиши билан континентал плиталарнинг тўқнашуви содир бўлган. Олдинлари бу кўрсатилмаган, энди эса буни харитага туширдик», — дейди Минерал ресурслар институти бош илмий маслаҳатчиси, геология-минералогия фанлари доктори Рустам Миркамолов.

Унинг сўзларига кўра, эски харитада баъзи жинслар протерозой деб кўрсатилган бўлиб, уларнинг ҳосил бўлиш даври 1 миллиард йилдан ортиқ бўлган, ҳозирги харитага кўра эса уларнинг ёши атиги 450-350 миллион йиллиги келтирилган.

«Салкам 1 миллиард йил аввал Туркистон ҳавзаси вужудга келган, унинг ён томонларида қоялар шакллана бошлаган, биз буни ҳозир тоғ тизмаларида, масалан, Қизилқум ва Нурота вилоятларида кўрамиз, улар билан бизнинг энг йирик олтин конларимиз боғланган», — дейди Миркамолов.

Барча рудали минераллар ер юзидаги пойдеворнинг қоясида жойлашган бўлиб, уларнинг майдони Ўзбекистон ҳудудининг атиги 12 фоизини ташкил қилади. Шу билан бирга, республика ҳудудининг 88 фоизи ҳали ҳам яхши ўрганилмаган. Янги харита ушбу ҳудуднинг минерал-хомашё салоҳиятини башорат қилиш имконини беради.

«Эндиликда Жанубий Америкадагига ўхшаш мис камар Ўзбекистон шимолидан ўтган бўлиши мумкинлигини тахмин қила оламиз», — дейди Рустам Миркамолов.

Афсоналар ва хариталар туфайли геологлар фойдали қазилма конларини башорат қилишда кўпроқ ишонч ҳосил қилади.

Жамоа 2018-2022 йиллар давомида устида иш олиб борган геологик харита Марказий Осиёнинг ягона геологик харитасини яратиш учун асос бўлиши мумкин. Харита ва тегишли материалларни босма шаклда А3+ форматида икки тилда чиқариш режалаштирилган.

Аввалроқ Ўзбекистон ҳудудаги тоғ-конларда амалга оширилган геологик қидирув натижасида 1 тонна тупроқда 1 граммдан 4,22 граммгача олтин борлиги аниқланганди,