Иккинчи жаҳон уруши ва Ўзбекистон

1941–1945 йиллар — инсоният тарихидаги энг оғир ва синовли даврлардан бири. Иккинчи Жаҳон уруши нафақат жанг майдонларида, балки ҳар бир халқларнинг, ҳар бир оила ва инсоннинг ҳаётида чуқур из қолдирди. Бу даҳшатли йилларда Ўзбекистон халқи ҳам ўзининг фидокорлиги, сабр-тоқати ва матонати билан ажралиб турди. Фронт ортида кечган машаққатли меҳнат, миллионлаб жангчиларга кўрсатилган ғамхўрлик ва ёрдамлашиш руҳияти ўзбек халқининг урушдаги улкан ҳиссасини ифодалайди. Ушбу мақолада Иккинчи Жаҳон уруши йилларида Ўзбекистоннинг тутган ўрни, кўрсатган фидокорона ёрдами ва жасоратли қаҳрамонликлари ёритилади.

Ўзбекистон уруш бошида: сафарбарлик ва бирдамлик

1941-йил 22-июн куни фашистлар Германиясининг Совет Иттифоқига бостириб кириши бутун иттифоқ ҳудудида, шу жумладан Ўзбекистонда ҳам фавқулодда вазиятни юзага келтирди. Урушнинг дастлабки кунлариданоқ Ўзбекистон халқи сафарбар этилди. Минглаб ўзбекистонликлар кўнгилли равишда фронтга отландилар. Жумладан, 1941–1942 йиллар давомида республикадан 1,5 миллиондан ортиқ киши жанговар сафга жўнатилди.

Айни пайтда фронт ортини мустаҳкамлаш, иқтисодий ва ижтимоий тизимни уруш шароитига мослаштириш чоралари кўрилди. Саноат корхоналари ҳарбий эҳтиёжларга хизмат қила бошлади — пойтахт Тошкент ва бошқа шаҳарлар тезда янги завод-фабрикалар қуриш ва ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш марказларига айланди. Айниқса, уруш бошида Украинадан, Белоруссиядан ва Россиянинг ғарбий ҳудудларидан кўчириб келтирилган заводлар ва минглаб қочқинларга Ўзбекистон бағрини очди.

Урушнинг илк йилларида Ўзбекистоннинг ҳар бир вилояти, ҳар бир маҳалласи фронт учун ғамхўрлик марказига айланди. Аёллар, кексалар ва болалар далаларда, фабрикаларда тинимсиз меҳнат қилдилар. Пахта ва бошқа қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари фронтга юборилди, аскарлар учун кийим-кечак, озиқ-овқат ва дори-дармон тайёрланди.

Бу даврда халқлар ўртасидаги дўстлик ва бирдамлик янада мустаҳкамланди. Ўзбекистон фақат ўз халқининг эмас, балки урушдан зарар кўрган бошқа миллат вакилларининг ҳам иккинчи уйи бўлди.

Фронт учун — ҳаёт учун: меҳнат ва маданий ёрдам

Уруш йилларида Ўзбекистон бутун кучини фронтни таъминлашга сафарбар этди. Республикада қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари — айниқса, пахта етиштириш кўрсаткичлари бир неча баробарга оширилди. “Оқ олтин” деб аталган пахта, ҳарбий кийимлар, чодирлар, дори-дармон ва бошқа зарур воситалар тайёрлашда асосий хомашё бўлиб хизмат қилди. Деҳқонлар, асосан аёллар ва ўсмирлар, жазирама иссиқда ва қаттиқ шароитларда тун-у кун меҳнат қилдилар.

Бундан ташқари, Ўзбекистонда кўплаб янги саноат корхоналари қурилди. Тошкент, Фарғона, Самарқанд, Андижон каби шаҳарларда металлургия, машинасозлик, тўқимачилик ва озиқ-овқат саноатлари жадал ривожланди. Бу фабрикалар уруш давомида ҳарбий техника, снаряд, қурол-аслаҳа ва бошқа зарур воситалар ишлаб чиқарди.

Маданият ва санъат соҳасида ҳам Ўзбекистон ўз ҳиссасини қўшди. Машҳур ўзбек санъаткорлари, ёзувчилари ва шоирлари уруш йилларида аскарлар учун концертлар ташкил этди, руҳий кўмак кўрсатди. Аскарлар ва фронт орти меҳнаткашлари учун ёзилган шеърлар, қўшиқлар ва саҳна асарлари миллий руҳни кўтариб, сабр-тоқат ва ғалабага бўлган ишончни мустаҳкамлади.

Шунингдек, Ўзбекистон ҳудудига эвакуация қилинган миллионлаб одамлар — болалар, аёллар, кексалар ва саноат ишчилари жойлаштирилди. Ўзбекистон халқи уларни ўз оиласидек қабул қилди, бошпана ва ёрдам кўрсатди. Айниқса, етим болаларга ғамхўрлик қилиш, уларни тарбиялаш учун махсус болалар уйлари очилди. Бу инсонпарварлик ва бағрикенглик уруш йилларидаги Ўзбекистон образининг ёрқин саҳифаларидан биридир.

Ўзбекистон қаҳрамонлари ва урушдаги жасорат

Иккинчи Жаҳон уруши йилларида ўзбекистонлик ўғил-қизлар фронтда ҳам улкан жасорат намуналарини кўрсатдилар. Минглаб ўзбекистонликлар совет армияси сафларида жанг қилди, улардан кўплаб жангчилар қаҳрамонликлари учун орден ва медаллар билан тақдирланди.

Ўзбекистонликлар орасида кўплаб шифокорлар, ҳамшира аёллар ва кўнгиллилар ҳам бор эди, улар фронтда ярадорларни қутқариш ва уларни соғломлаштиришда фидокорона хизмат қилдилар. Фронт ортида эса, ҳар бир меҳнаткашнинг сабр-тоқати, тиришқоқлиги уруш натижасида эришилган Ғалабанинг асоси бўлиб хизмат қилди.

Ўзбекистон уруш давомида нафақат моддий ва инсоний ёрдам кўрсатди, балки маънавий руҳ, дўстлик ва ватанпарварлик намуналарини ҳам бутун дунёга намоён этди. Ҳар бир ўзбекистонликнинг ғалабага бўлган ишончи ва қатъияти урушнинг мураккаб бурилишларида муҳим аҳамият касб этди.

Иккинчи Жаҳон уруши йилларида Ўзбекистон халқи фронт ва фронт ортида фидокорона меҳнат қилиб, уруш тақдирини белгилашда муҳим рол ўйнади. Миллионлаб ўзбекистонликлар фронтда жонбозлик кўрсатган бўлса, миллионлаб юртдошларимиз меҳнат майдонларида Ғалаба учун тинмай курашдилар. Ўзбекистон нафақат моддий ёрдам, балки инсоний меҳр, бағрикенглик ва бирдамлик тимсолига айланди.

Уруш йилларида кўрсатилган жасорат, сабр-тоқат ва фидойилик бугунги тинч ва фаровон ҳаётимизнинг мустаҳкам пойдеворига айланди. Бу тарихий тажриба халқимизга бирлик ва юксак ватанпарварлик руҳи қандай кучли омил эканини яна бир бор исботлади. Шундай улуғвор меросни қадрлаш ва уни ёш авлодга етказиш барчамизнинг муқаддас бурчимиздир.

Ирода Жўраева тайёрлади