Сўзана (ёки “сузани”) — Ўзбекистоннинг энг машҳур ва тан олинган санъатларидан бири бўлиб, анъанавий равишда қўл меҳнати билан яратилган катта тикма панноларни ифода этади. Бу санъат Марказий Осиё маданиятида чуқур илдизларга эга бўлиб, ўзбек миллий шахсиятининг ажралмас қисми саналади.

Манбалари ва рамзийлиги

Сузана форс тилидан “игна билан тикиш” деб таржима қилинади. Бу ноёб тикмалар дастлаб декоратив ёпинғичлар, ётоқ қопламалари ва девор гиламлари сифатида ишлатилган. Сузаналар анъанавий равишда тўй арафасида яратилиб, ёш қизлар уларни болаликдан бошлаб ўз сеплари учун тайёрлай бошлашган.

Ҳар бир сузананинг элементи рамзий маънога эга. Масалан, қуёш, ой, юлдузлар ва турли ўсимликларнинг тасвирлари ҳимоя, ҳосилдорлик ва бахт рамзи сифатида қаралади. Кўпинча, фаровонлик ва бойликни англатувчи анор тасвирларини ёки аёллик ва нозиклик билан боғлиқ бодом шаклларини кўриш мумкин.

Техника ва услублар

Сузана зич мато, масалан, пахта ёки ипакда ипак ёки пахта ипларидан фойдаланган ҳолда тикилади. Асосий техникаларга гилам тикиш, қия гилам ва занжирли гилам киради. Ушбу техникаларнинг ҳар бири аниқлик ва маҳорат талаб қилади, бу эса ҳар бир сузанани нодир санъат асарига айлантиради.

Сузананинг бир неча минтақавий услублари мавжуд бўлиб, уларнинг ҳар бири ўзига хос хусусиятларга эга. Масалан, Самарқанд сузаналари кўпинча йирик гулли мотивлар ва қизил, яшил ва қизғиш каби ёрқин ранглар билан bezatiladi. Бухоро сузаналари эса соддароқ бўлиб, кўпинча пастел рангларда ва нозик нақшлар билан тикилади.

Ҳозирги аҳамияти

Бугунги кунда сузана ўзбек маданиятининг муҳим қисми бўлиб қолмоқда ва ҳам Ўзбекистонда, ҳам унинг ташқарисида талабга эга санъат тури ҳисобланади. Бу тикмалар уйларни безатиш, совға сифатида фойдаланиш ва кўпинча коллекцияларга қўшиш учун ишлатилади. Замонавий дизайнерлар сузанани ўз ишларида фаол қўллаб, анъанавий нақшларни замонавий модадан илҳомланган буюмларда, масалан, кўйлаклар, сумкалар ва аксессуарларда қўллайдилар.

Сузанага қизиқиш халқаро кўргазмалар ва санъат лойиҳалари туфайли қайта тикланди, улар бу ноёб санъатга эътиборни қаратишга ёрдам берди. Бугунги кунда сузаналарни Ўзбекистондагина эмас, балки бутун дунё бўйлаб музейлар, галереялар ва хусусий коллекцияларда топиш мумкин.

Ўзбек миллий сузана санъати фақатгина декоратив санъат эмас, балки кўп асрлик анъаналар ва маданий мероснинг аксидир, у ҳозирги дунёда ҳам яшайди ва ривожланмоқда. Ҳар бир сузана нафақат гўзал bezak, балки миллий фахр, тарих ва Ўзбекистон маданиятининг рамзи бўлиб, ўзининг нафислиги ва рамзийлиги билан илҳомлантиради ва ҳайратга солади.