Сомса қандай таом?

Сомса Ўзбекистонда севиб истеъмол қилинадиган хамирли таом турларидан биридир. Сомса пишириш ва уни тайёрлаш Ўзбекистоннинг турли ерларида бир-биридан фарқланади. Шунингдек, мавсумий сомса турлари ҳам бор бўлиб, улар асосан бирон маҳсулотнинг етилиш даврига тўғри келади. Масалан, кўк сомсалар асосан баҳор фаслида тайёрланса, қовоқ сомса кузда, ҳосил ўрими даврида тайёрланади.

Юқорида айтганимиздек, сомсанинг турлари маҳаллий ва мавсумий омиллар сабаб бир қанча турларга бўлинади. Улардан:

• Товуқ сомса
• Гўштли сомса
• Картошка сомса
• Кўк сомса
• Ялпиз сомса
• Қовоқ сомса
• Фармуда сомса
• Қатлама сомса
• Варақи сомса
• Туркча сомса ва шу каби кўплаб турлари мавжуд.

Ўзбек ошхонасида сомса тайёрлаш технологияси жуда қизиқарли ва эволуцион йўлга эга. Аввалига, сомса тандирда пиширилган. Кейинчалик газ печларининг кашф этилиши ва юртимизга кириб келиши оқибатида, сомса пишириш технологияси ўзгаришларга учради. Ҳозирда ҳар бир ўзбек хонадонида газ печини кўришингиз мумкин. Бу эса, тандирга эҳтиёжнинг камайишига, сомса тамида ўзгаришлар бўлишига олиб келди.

Ўзбек ошхонасида сомса асосан, тандирга думалоқ шаклда ёпиб тайёрланади. Сомса тайёрлаш учун буғдой унидан хамир қорилади ҳамда жилд тайёрланади. Сомсага аксарият ҳолларда сирка, помидор қайласи, Жиззах сомсасига эса ўсимлик мойи қўшиб ейилади. Гўштли сомсанинг айрим хиллари учун оширилган, баъзан эса оширилмаган хамир ишлатилади. Тандирга ёпишдан аввал қизиган тандирга тузли сув сепилади (айрим ҳолларда печь ёғланади).

Сомса тaрихда Ўзбекистон ва чегарадош мамлакатлар орқали Хитойга ҳам етиб борган. Бу ерда кенг тарқалган сомсани хитойликлар хуш кўриб тановвул қилишган. Тарихчиларнинг ёзишича, хитойликлар сомса тайёрлашда бир бўлак хамир ичига икки қадоқ гўшт, оқ пиёз, доривор, туз кабилардан қилинган қийма солиб, уни оловда пиширишган.

Х аср иккинчи ярмида яшаган араб географи ва сайёҳининг берган маълумотларига кўра, Фарғонанинг бодом солинган сомсалари савдогарлар орқали бошқа ўлкаларга ҳам етиб борган. 1333 йилда Хоразмга ташриф буюрган араб сайёҳи дастурхонга ёғли сомсалар тортилгани ҳақида ёзган. Манбаларнинг гувоҳлик беришича, темурийлар даврида Самарқандда кўплаб сомсапазлик дўконлари бўлган.

Ўзбекистонда машҳур сомса турлари орасида Жиззах сомса алоҳида аҳамиятга эга. Республиканинг 7 ёшдан 70 ёшгача бўлган барча фураролари бу сомса ҳақида эшитган, Жиззах диёридан ўтган жамийки мусофир борки, бир бора тановвул ҳам қилиб кўрган.

Жиззах сомсалари тарихда ҳам машҳур бўлган. Таниқли ёзувчи Назир Сафаровнинг ёзишича, Жиззахнинг Қаландархона чойхонаси яқинида истиқомат қилувчи Қурбонбой сомсапаз ҳар куни пешингача икки тоғора, пешиндан сўнг икки эса, яна тоғора сомса ёпиб чойхонага қўйиб, ташлаб кетган. Эътиборлиси шундаки, у сомсаларни ўтириб сотмаган. Мижозлар сомсадан керагича олиб, пулини махсус қўйилган сопол косага ташлаб кетаверишган.