Давлат Қўқон музей-қўриқхонаси илмий ходими Яҳёхон Дадабоев Қўқон хонлигида мавжуд бўлган ва туркий тилдаги ойлар ва ҳафта кунларининг номлари кўрсатилган тақвимни қайта тиклади. Бу ҳақда у Туризм ва маданий мерос вазирлиги ҳамда Қўқон университети томонидан ташкил этилган халқаро конференцияда Bugun махсус мухбири Ригина Маджитовага маълум қилди.

Тақвим унутилган эди ва кўпчилик ундан бехабар эди. 1907 йилда Уфанинг бир журналларидан бирида тақвим номлари ҳақида маълумот чоп этилган. Татар тарихчилари ойлар ва ҳафта кунларининг туркийча номларини топишга ҳаракат қилган, мен уларнинг ишини давом эттирдим ва уларни қайта тиклашга ҳаракат қилдим, — деди Яҳёхон Дадабоев.

Унинг сўзларига кўра, у биринчи марта бу номлар ҳақида 1980 йилда Уфа журналидан ўқиб чиққан. Кейин у чўпонлар, овчилар ва табиат билан боғлиқ одамлар билан гаплашиб, улардан маълумот олган, тегишли мақолаларни топган ва ўз тадқиқотларини тўлдирган.

Мен эшакда оғил-қишлоқлар ва тоғли ҳудудларга сафар қилиб, маълумот тўпладим. Мен тахминан 2010 йилда ўз изланишларимни якунладим. Аммо бу маълумот ҳеч қаерда чоп этилмади. Мен бир неча журналларга юборганман, лекин жавоб олмадим. Аммо мен Қўқон тарихи ҳақида китоб ёздим, унда бу туркий номлар зикр қилинади. 2022 йилнинг август ойида Қўқон университети билан ҳамкорликда китобни чиқариш режалаштирилган. Айнан шу университет китоб чиқаришнинг молиявий қисмини ўз зиммасига олди, — деди суҳбатдош.

Мутахассис шунингдек, айрим ойларнинг номларини тушунтирди. Масалан, «ўт йўқмас» (таржима қилинганда «ўт ёқмаслик») — бу апрель ойи. Чунки ўша пайтда уйлар ва юртлар иситилмас эди. «Қозон» — бу вақтда чорва сўйилиб, гўшт қуритилар, қази тайёрланар эди. Узоқ сақланмайдиган қисмлар қозонда пиширилиб, бир-бирларини меҳмонга таклиф қилишар эди. Бу ноябрь ойига тўғри келади. Яна бир ном «қирққуяк», бу июль-август ойларига тўғри келади, ўша вақтда қўйлар ва эчкилар туғилади. Яна янги туғилган жониворлар январь-февраль ойларида туғилиб, совуқда ўлмаслиги учун чўпонлар қўй ва эчкиларнинг қоринларини куякдан (жундан ясалган зич мато) қоплар билан 40 кун давомида боғлаб қўйишар эди, шунингдек, эчки ва қўзиларнинг туғилиши баҳорга тўғри келар эди.

Ҳар бир тилда, рус тилидан ташқари, ҳафта кунларининг номлари «кун» сўзидан келиб чиққан: инглиз тилида бу «day», тожик тилида — «шанбе», туркий тилда — «кун». Бош кун — биринчи кун, Сўк кун — сешанба, Жул кун — чоршанба, «сафарга чиқиш учун яхши кун» маъносида, Киндик кун — пайшанба, Бешин кун ёки Отна — жума, Бўш кун — шанба, «номсиз» ёки «бўш» кун маъносида қолган ва Пиртак — якшанба (қадимий туркий тилда бозорга бориш куни), — деб тушунтирди Яҳёхон Дадабоев.