Ўзбекистон фуқароларининг шахсий ҳуқуқлари яна бир ҳуқуқ — интернетдан тўсиқсиз фойдаланиш билан бойимоқда.

Янги таҳрирдаги Конституциянинг 33-моддасида сўз, фикр эркинлиги, ахборот олиш ва уни тарқатиш сингари анъанавий шахсий ҳуқуқлар билан бир қаторда интернетдан эркин фойдаланиш ҳуқуқи мустаҳкамланмоқда. Янги нормага кўра, давлат интернет жаҳон ахборот тармоғидан фойдаланишни таъминлаш учун шарт-шароитлар яратади.

Ҳозирги даврда интернет инсонларга барча турдаги давлат ва ижтимоий хизматларни тақдим этишда ҳал қилувчи рол ўйнамоқда.

Интернетдан фойдаланиш имконияти ҳар қандай жамиятнинг замонавийлиги, турмуш даражаси ва сифати кўрсаткичидир. Турли халқаро рейтингларда интернетга кириш кўрсаткичлари жой олгани бежиз эмас.

Ўзбекистонда ҳам бу соҳада улкан ўзгаришлар амалга оширилмоқда. Маълумотларга кўра, Ўзбекистонда интернетдан фойдаланувчилар сони 2016 йилдаги 12,1 миллиондан 2022 йилга келиб 32 миллионга етган, мамлакат ҳудудининг интернет билан қамраб олиниши эса — 2016 йилдаги 28 фоиздан 2022 йилда 98 фоизга етган.

Иқтисодиёт, молия, таълим, маданият, илм-фан ва бошқа соҳаларни эндиликда бутунжаҳон ахборот тармоғисиз тасаввур қилиб бўлмайди. Чиндан ҳам, бугунги кунда ҳаётимиз икки — онлайн (виртуал) ва офлайн (реал) фазода кечмоқда ва уларнинг қайси бирида кўпроқ бандлигимиз, бу бошқа савол.

Бироқ, шу билан бирга, буларнинг барчаси жамиятимиз ва давлатимиз ҳал этиши керак бўлган қатор муаммо ва муаммоларни келтириб чиқаради. Интернет жаҳон тармоқлари орқали кириб келаётган баъзи таҳдидларни, уларнинг деструктив  омилларини, ёшларимизга салбий таъсирини ҳисобга олиб, уни зарур бўлганда, шу заруратга асос бўлганда чеклаш ҳоллари жаҳон тажрибасидан ҳам маълум.

Конституция лойиҳасига киритилган ушбу янги қоидани тўғри тушуниш ва талқин қилиш учун қуйидагиларга эътибор қаратиш лозим.

Интернет ташкилий, техник, ижтимоий-сиёсий ва ижтимоий-сиёсий жиҳатларни ўз ичига олади. Бошқарув нуқтаи назаридан халқаро даражада нуфузли халқаро ташкилотларнинг (БМТ, ЮНEСКО, Европа Иттифоқи, ШҲТ, МДҲ ва бошқалар) ҳужжатлари ва миллий қонунчилик мавжуд бўлиб, уларга асосан интернет тармоғидан фойдаланиш соҳасида давлат сиёсатини ишлаб чиқиш, ахборот-коммуникация технологияларини ривожлантириш учун қулай шароитлар яратиш, интернет фаолиятини тартибга солишга қаратилган қонун ва стандартларни қабул қилиш, киберхавфсизликни таъминлаш соҳасида тегишли чора-тадбирлар амалга оширилади.

Айнан кўп томонлама ўзини ўзи бошқариш модели ҳамда турли давлат ва нодавлат ташкилотлари ҳамкорлиги туфайли интернет глобал ахборот-телекоммуникация тармоғи вазифасини бажариб, янги турдаги макон — кибермаконни яратмоқда.

Шуни унутмаслик керакки, бугунги кунда кибермаконда экстремистик фаолият, зўравонлик ва аҳлоқсизлик тарғиботи, одам савдоси, фирибгарлик каби кўплаб жиноятлар содир этилмоқда, бу жиноятлар қурбонига катталар ҳам, болалар ҳам айланмоқда. Интернетдан фойдаланишда одамларни хавф-хатарлар ва фирибгарликларга дучор бўлишдан ҳимоя қилиш зарурати ва зарурати мавжуд.

Ўзбекистон халқаро тажрибани амалиётга татбиқ этган ҳолда ахборот технологиялари, жумладан, интернетни ривожлантириш учун қонунчилик базасини яратди. Қабул қилинган дастурий ҳужжатлар доирасида қонунлар билан бир қаторда, йирик лойиҳаларини амалга ошириш бўйича аниқ молиявий, ташкилий ва амалий чора-тадбирларни назарда тутувчи кўплаб ишлар амалга оширилмоқда.

Давлатнинг ҳар кимнинг интернет жаҳон ахборот тармоғидан фойдаланишни таъминлаш учун шарт-шароитлар яратиш вазифасини ўз зиммасига олиши очиқлик, сўз ва фикр эркинлигини таъминлаш давлатнинг устувор мақсади эканини кўрсатади. Бу эса ўз ўрнида соҳада қулай сиёсий, ҳуқуқий ва меъёрий-ҳуқуқий муҳит яратишга интилишдан далолат бериб, мазкур йўналишдаги ижобий ўзгаришлар узвий ва изчил давом эттирилишини кафолатлайди.

Лавиза Исхакова,

юридик фанлар номзоди, мустақил эксперт