Турли даврларга оид 10 хил шаҳар қатламлари билан мураккаб ва бой археологик тузилишга эга Троядаги энг қадимги аҳоли пунктлари милоддан аввалги 3 минг йилга тўғри келади. Милодий 500 йилгача узлуксиз яшаб келган бу ноёб ҳудуд минтақа аҳолисига ўша пайтда Эгей денгизидан Қора денгизгача бўлган барча савдони назорат қилиш имконини берди.

Троя Европа цивилизациясининг дастлабки ривожланишини тушунишда муҳим шаҳардир. Гомернинг «Илиадаси» ва ижодий санъатига қўшган ҳиссаси туфайли ҳам маданий аҳамиятга эга. Чаноққалъа вилояти чегараларидаги Каз тоғининг этагида жойлашган Троя 1996 йилда Миллий Парк деб эълон қилинган ва 1998 йилда ЮНЕСКОнинг Жаҳон мероси рўйхатига киритилган.

Халқ орасида Троя оти билан машҳур бўлган Троя Қадимги шаҳри Чаноққалъанинг Марказий туманидаги Тевфикийе қишлоғининг ғарбида жойлашган. Маълумки, Карамендерес (Скамендер) ва Думрек дарёлари оқиб ўтадиган кўрфазнинг четида жойлашган Троя илк бор ташкил этилганда денгизга жуда яқин бўлган ва вақт ўтиши билан Карамендерес дарёси олиб юрган аллювийлар туфайли денгиздан узоқлашган. Минг йиллар давомида уруш ва табиий офатлар натижасида вайрон бўлган, кўп марта қайта тикланган шаҳар аста-секин аҳамиятини йўқотиб, денгиздан узоқлашгани натижасида ташландиқ ҳолга келган.

XVI асрдан бери саёҳатчилар ташриф буюрадиган минтақада, қазишмалар натижасида, биноларда ғишт ишлатилганлиги сабабли, шаҳар қатламлари бир-бирининг устига тўпланган тепаликка айлангани маълум бўлган. Мегарон иншоотларининг энг улуғвори, қадимги ибодатхоналарнинг пешқадамлари Трояда милоддан аввалги 3 минг йилдан бери мавжуд. Бундан ташқари, Трояда милоддан аввалги 2500 йиллардан бери, темир ҳали маълум бўлмаган пайтдан бошлаб, кесилган тош техникасидан фойдаланган ҳолда деворга ишлов бериш мавжуд.

Троя музейи

Замонавий музей услубида ишлаб чиқилган янги музей биноси «Троя музейи» номини олди ва 10.10.2018 куни ташриф буюрувчилар учун очилган. Троя музейи Чаноққалъа вилоятининг Марказий туманидаги Тевфикийе қишлоғи чегарасида, 1998 йилда ЮНЕСКО томонидан Жаҳон маданий мероси рўйхатига киритилган Троя қадимий шаҳрининг кириш қисмида жойлашган.

Музей тахминан 90 минг квадрат метр майдондаги 12 минг 765 квадрат метр ёпиқ музей кўргазмаси, омборхона, маъмурий бирлик, ижтимоий объектлар ва 37 минг 250 квадрат метр очиқ кўргазма, кўкаламзорлаштириш ва ташриф зоналаридан иборат. 2018 йил 10 октябрда ташриф буюрувчилар учун очилган Троя музейида Гомернинг «Илиада»си билан тарихга кирган Троас минтақасида из қолдирган Троянинг ҳаёти ва маданияти ҳамда археологик тарихи қазишмалардан топилган асарлар орқали ҳикоя қилинади.

Музейга ташриф буюрган меҳмонлар еттита сарлавҳага бўлинган ҳикояни кузатиб борадилар:

1. Троас минтақаси археологияси;
2. Троянинг бронза даври;
3. Илиада эпоси ва Троя уруши;
4. Антик даврда;
5. Троас ва Илион, Шарқий Рим ва Усмонлилар даврида;
6. Археология тарихи;
7. Троя излари.

Ташриф буюрувчилар ҳар бир кўргазма қаватига рампа орқали чиқишлари мумкин. Музейнинг кириш қисми, Троас ва унинг атрофини қамраб олган тираж бандида археология фанлари, археологик ва археометрик танишув усуллари, атамалар диаграммалар, чизмалар, матнлар ва интерфаол усуллар билан изоҳланади ва ташриф буюрувчига давом этаётган кўргазма майдончалари олдидан йўналиш берган.

Троян оти

Ғарбий Анадолу соҳилидаги ҳозирги Измирда (қадимги Смирна) милоддан аввалги VIII асрда яшаган Гомернинг «Илиада» ва «Одиссея» достонлари 2 минг йиллик оғзаки ижодга асосланган. «Троя уруши» ҳақидаги афсона ва бу урушда қатнашганларнинг қайғуси «Илиада» ва «Одиссея» мисралари орқали бугунги кунгача сақланиб қолган.

Гомернинг «Илиадаси» урушнинг 9 йилида, Ахиллес Ахей қўшинларининг бош қўмондони Агамемнонга нисбатан қаттиқ ғазабланган ва шунинг учун урушни ташлаб, ўз казармаларига чекинган пайтда бошланади. Ахиллеснинг энг яқин дўсти Патроклоснинг ўлими туфайли урушга қайтиши ва Троя қироли Приам ўз ўғли Гектор билан жанг қилиши, уни ўлдириши, аравасига боғланган жасадини Троя деворлари атрофида судраб бориши ва ниҳоят инсофга келиб Гекторнинг жасадини отаси подшоҳ Приамга қайтариши билан якунланади. Париж ва Хелен афсонасининг мавзуси бўлган Троян оти тарихдаги енг ақлли уруш ҳийласи бўлиб, Ахейлар қўмондони Одиссей томонидан Троя шаҳрини эгаллаш учун режалаштирган.

Қадимги Троя шаҳрининг рамзи сифатида шаҳарга кираверишдаги 12,5 метр баландликдаги от Турк рассоми Иззет Сенемоғлу томонидан 1975 йилда Каз тоғларидан олиб келинган қарағай дарахтлари ёрдамида лойиҳалаштирилган.

2004 йилда Троя урушидан илҳомланиб суратга олинган Троя филмида ишлатилган отни Чаноққалъанинг марказида кўришингиз мумкин. Трояга ташриф буюрганингизда, ёғоч от билан бир қаторда, иккаласи ҳам ташриф буюрувчиларнинг эсдалик фотосуратларида ўрин эгаллайди.