Ҳар йили декабр ойида янги йил байрамига тайёргарликлар бошланади. Расмий байрам ҳисобланган янги йил ҳар йили декабр ойининг сўнгги кунида нишонланади.

Сиз болалар севиб нишонлайдиган янги йил байрамининг келиб чикиш тарихи, дунёнинг қайси бурчагида қандай нишонланишини биласизми? Bugun.uz сизга бу ҳақда энг қизиқ маълумотларни тўплади.

Янги йил байрами ҳақидаги энг қадимги маълумотлар милоддан аввалги 2000 йилга бориб тақалади. Қадимий Месопотамияда янги йил баҳорда, кун билан туннинг тенг кечадиган кунида, март ойининг ўрталарида янги ой чиқишидан биркун олдин нишонланган. Улар кун ва туннинг тенглигидан сўнг янги йил бошланади ва уни байрам, тантана билан кутиб олиш керак деб хисоблашган.

Қадимий Оссурияда ҳамда мисрликлар, финикияликлар ва форслар учун ҳам йил боши кузги тенгкунликларда (21 сентябр) қадимги юнонлар учун эса қишки куннинг (21 декабр) бошланиши билан нишонланган. Рим республикаси календарига кўра, йил 1 мартда бошланган, аммо милоддан аввалги расмий сана милоддан аввалги 46 йилда Жулиан календарида кўра  1 январ деб белгиланган.

Илк ўрта асрларга келиб Европада 25 мартни янги йил бошланиши деб ҳисоблашган. 1582 йилда Рим-католик черкови томонидан қабул қилинган Григориан тақвими 1 январни Янги йил нишонланадиган кун сифатида тиклади ва Европанинг аксарият мамлакатлари аста-секин шунга эргашди:

• Шотландия 1660 йилда;
• Германия 1700;
• Англия 1752 йил;
• Россия 1918 йил.

Ҳозирги кунгача янги йил байрамини қачон нишонлаш бу ўша мамлакат ёки миллат амал қиладиган тақвим турига боғлиқ. Масалан ой тақвимидан фойдаланадиган мамлакат ёки дин вакиллари йил бошланишини 1 январда эмас,  бошқа кунларда нишонлашади. Яҳудийлар диний тақвимида йил бошланиши 6 сентябрдан 5 октабргача бўлган.

Хитойда Янги йили расмий равишда феврал ойининг бошида нишонланади. Бошқа Осиё маданиятлари бу кунни йилнинг турли вақтларига белгилашган. Ҳиндистоннинг жанубида янги йилни қишки кун тўхташида нишонлайдилар.

Тибетликлар эса бу кунни феврал ойида, Таиландда эса март ёки апрел ойларида нишонланади.Японлар 1-3 январ кунлари уч кунлик таътилга чиқишади. Григориан календарига амал қилмайдиган мамлакатларда эса Янги йил кунлари бошқача.

Масалан:

• Ғарбий Австралия — Мурадор аборигенлари 30 октябр;
• Камбоджа — Камбоджа Янги йили 13-15 апрел;
• Шри-Ланка — 13 апрелда Шри-Ланкада Янги йил;
• Хитой — Хитой Янги йили 21 январ ва 20 феврал;
• Ҳиндистон — Гужарати Янги йил октябр ойининг ўрталаридан ноябр ойининг ўрталарига қадар.

Кўпинча одамлар орасида янги йил байрами билан Ҳристиан дини вакилларининг диний байрамини адаштириш, таққослаш кузатилади.

Янги йил тақвим йилининг тугаши ва янги йилнинг бошланишини англатади. Рождество эса 25 декабрда Исо Масиҳнинг туғилган кунини нишонлаш учун нишонланадиган диний байрамдир. Биз 31 декабрда нишонлайдиган тақвимий ва расмий янги йилга эса бу диний байрамнинг умуман алоқаси йўқ.

Фақатгина ҳар иккала байрам ҳам қиш фаслининг декабр ойида нишоналанади. Рожетство байрами милодий 350 йилда Папа Юлий I таклифи билан 25 декабр санасида нишонланадиган бўлди. Ҳристиан ақидаларига кўра, бу кундан кейин қуёш кундан кунга ёрқинроқ бўлиб, Исо Масиҳ гўдакликдан боқийликка етишган кун деб ишонишган.

Шу куни арча дарахти безатилиб, атрофида дуолар ўкилади. Санта Клаус болаларга совғалар олиб келади.

Ривоятларга кўра авлиё қадимги даврда ёрдамга муҳтож, етим болаларга агар уларнинг ҳулқи яхши бўлса совғалар, ширинликлар улашган. Бу анъана кейинчалик Санта образига кўчиб, болаларни яхшиликка ундовчи қаҳрамонга айланган. Баъзи манбааларга кўра, Қўшма Штатларга бу маданий ананани голландиялик муҳожирлар олиб кирган.

1917 йилда Совет Иттифоқи ташкил этилганидан сўнг давлат атеизми ҳақидаги марксистик-ленинистик таълимотга мувофиқ, советларнинг динга қарши сиёсати натижасида бошқа диний байрамлар қатори Рождество байрамини нишонлаш ҳам тақиқланган эди.

Атеистлар лигаси мактаб ўқувчиларини бошқа насроний байрамлар билан бирга Рождество анъаналарига қарши кураш олиб борди.

Анча йилларгача арча дарахтини безатиш ҳам тақиқланган эди. Аммо 1935 йилдан бошлаб Рожетство арчаси эмас балки мутлоқо янгиланган Янги йил байрами арчаси ясатиладиладиган бўлди. Совет давридан бошлаб бу байрам диний байрам эмас, балки дунёвий байрамга айлантирилди.

Рим папаси Иоанн Павел 1982 йилда Ватикан арчасини ясаш одатини киритган. Баъзилар дастлаб Рим-католик черковининг марказида бу дарахтнинг туриши ўринсиз деб маъқулламаган бўлсалар-да, Ватикан Рождество арчаси Ватикан Рождество байрамларининг ажралмас қисмига айланганди.

2005 йилда Бостон шаҳри, Бостон Cоммонни безаш учун ишлатиладиган дарахт номини «Рождество» дарахти эмас, балки «Байрам дарахти» деб ўзгартирган.

Янги йил ҳақида шеърлар

Янги йилга етдик

Майлига ҳовлимиз қорга тўлса ҳам.
Арча атрофида барчамиз масрур.
Майлига қорбобо сохта бўлса ҳам.
Янги йилга етдик Худога шукур.
Эски йилда қолсин, гина-ю кудрат.
Хафалашган дўстга кўрсатинг ҳурмат.
Ҳаёт оғир қадам ташлаган фурсат.
Янги йилга етдик Худога шукур.
Эски йилда қолсин барча дардимиз.
Эски йилда қолсин армонларимиз.
Янгидан куч олиб дармонларимиз.
Янги йилга етдик Ҳудога шукур.
Тинчгина диёрда, шодон-у хуррам.
Кутиб олинмоқда янги йил байрам.
Гоҳо хориб қолдик, гоҳида шахдам.
Янги йилга етдик Худога шукур.
Оппоқ қушга ўхшар янги йил
Оппоқ қушга ўхшар янги йил,
Қанотлари пар каби майин.
Неларнидир соғинар кўнгил,
Соғинч ортар йил ўтган сайин.
Уй тўрида қадрдон арча,
Қадрдондир ўйинчоқлар ҳам.
Фақат ўзим безагим келар,
Қизғонаман уни ҳаммадан.
Соғинаман болалигимни,
Юрагимда армонлар хил-хил.
Бергим келмас уни ҳеч кимга,
Болаликни қизғонади дил!

Ҳудога шукур

Майлига ҳовлимиз қорга тўлса ҳам.
Арча атрофида барчамиз масрур.
Майлига қорбобо сохта бўлса ҳам.
Янги йилга етдик Худога шукур.
Эски йилда қолсин, гина-ю кудрат.
Хафалашган дўстга кўрсатинг ҳурмат.
Ҳаёт оғир қадам ташлаган фурсат.
Янги йилга етдик Худога шукур.
Эски йилда қолсин барча дардимиз.
Эски йилда қолсин армонларимиз.
Янгидан куч олиб дармонларимиз.
Янги йилга етдик Ҳудога шукур.
Тинчгина диёрда, шодон-у хуррам.
Кутиб олинмоқда янги йил байрам.
Гоҳо хориб қолдик, гоҳида шахдам.
Янги йилга етдик Худога шукур.

Қ О Р П А Р ЧА

Эшик қоқиб келмоқда,
Безайман энди арча.
Шамол келиб елмоқда,
Деразамда қор парча.
Раҳмим келиб олдиму,
Қор парчани қўлимга.
Тўшагимга солдиму,
Ўраб қўйдим тўнимга.
Кейин яна арчамни,
Безаш учун уриндим.
Эритиб қор парчамни,
Тўшагимдан куйиндим.
Бундай ғамли кечани,
Олиб кетгин эски йил.
Ўтмишим қорпарчани,
Қайтариб бер янги йил.
Янги йил ҳақида кинолар

Қишнинг совуқ кунларида байрам таътиллари куни, иссиқина уйингизда кино томоша қилиб, мўъжизаларга ишониб, болалигингизга қайтгингиз келиб қолса янги йил ҳақидаги фильмларни томоша қилинг. Биз сизга янги йил ҳакидаги энг яхши фильмларни тавсия қиламиз.

Бу ажойиб ҳаёт (It’s a Wonderful Life) (1946)

Гринж  (Seuss’ how the Grinch stole Christmas )(2000)

Шимолий Элспресс (The Polar Express) (2004)

Gremlins (1984)

Уйда ёлгиз (Home Alone )(1990)

 Die Hard (1988)